မျက်မှောက်ကာလတွင် ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းနှင့် စားနပ်ရိက္ခာရရှိနိုင်ခြေ နည်းပါးလာခြင်းတို့၏ အရင်းခံမှာ ရေအရင်းအမြစ်ပင်ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ တိုးပွားနေခြင်း၊ လူမှုဘဝဖွံ့ဖြိုးလာခြင်းကြောင့် ရေသုံးစွဲမှု ပိုမိုများပြားလာခြင်း၊ စီမံခန့်ခွဲမှုအားနည်းသော နိုင်ငံများတွင် ရေပြုန်းတီးမှုများပြားလာခြင်း၊ ရေကို လိုအပ်သည်ထက် သုံးစွဲမှုပိုမိုများပြားလာခြင်း၊ ဖွံ့ဖြိုးမှုအတွက် စက်ရုံအလုပ်ရုံများတွင် ရေကိုပိုမိုသုံးစွဲရခြင်းနှင့် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့် ကမ္ဘာကြီး၌ ရေအရင်းအမြစ်များ တဖြည်းဖြည်း လျော့ပါးနေသည်။

ယခုနှစ် သိပ္ပံပညာထူးချွန်တံဆိပ် ပထမဆုရ အသက် ၈၀ အရွယ် အငြိမ်းစားပါမောက္ခဆရာကြီး တစ်ဦးနှင့် စကားပြောဖြစ်သည်။ “ဆရာမေးလိုသာ ပညာရေးစနစ်သစ်ကိုပြောရရင် စနစ်က အမြဲအသစ်သစ် ပြောင်းနေတော့ ဘယ်ဟာစနစ်သစ်မှန်းတောင် မသိတော့ပါဘူးဗျာ။ စနစ်တွေက အမြဲ စမ်းသပ်တာမပြီးတော့ ပညာသင် ကလေးတွေဘဝသနားစရာ ကောင်းတာပေါ့။” ပါမောက္ခဆရာကြီး ပြောစကားကြားမှ ပညာရေးအကြောင်း တွေးမိတော့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံပညာရေး လောကတွင် ပြဋ္ဌာန်းချက်ရေးတာက တစ်ဖွဲ၊ ပြဋ္ဌာန်းချက်ကိုသင်ကြားတဲ့ အထက်တန်းကျောင်း ဆရာ ဆရာမက တစ်ဖွဲ၊ စာမေးပွဲစစ်အဖြေလွှာကိုစစ်တဲ့ တက္ကသိုလ် ဆရာ၊ ဆရာမနှင့် အထက် တန်းပြဆရာ ဆရာမပူးပေါင်းအဖွဲက တစ်ဖွဲ၊ မေးခွန်းထုတ်တဲ့ တက္ကသိုလ် ပါမောက္ခ ဆရာ ဆရာမကြီးများက တစ်ဖွဲ ဟူ၍ လေးဖွဲရှိတာ တွေ့ရပါသည်။

ငယ်စဉ်က ဆီဝယ်သည့် အလုပ်ကို ကလေးများ လုပ်ရပါသည်။ ဆီပုလင်းပပြီး ဆီသည်ထံ သွားဝယ်ရာတွင် ငါးကျပ်သား၊ တစ်ဆယ်သား ခြင်ခွက်ကလေးများနှင့် ထပေးသည်ကို သဘော ကျပါသည်၊ ကဏသဉ့်ဂေါ်လီလုံးသာသာခြောက် ကလေးများ၊ ဂျင်ပေါက်ကာစသည့်အရွယ် ခွက် ကလေးများကိုကိုင်၍ ပုံထဲမှာ ခြင်တွယ်ရေစက်ချ နေသည်မှာ ကြည့်၍လူ၏။ အလွန်လျင်မြန် ကျွမ်းကျင်စွာ ခြင်တွယ်သောဈေးသည်များကို ကြည့်၍ အံ့ဩဓိ၏။

စာပေဆိုသည်မှာ အသိဉာဏ်ပညာတို့ စုဝေးကိန်းအောင်းရာနေရာဖြစ်သည့်အတွက် နိုင်ငံနှင့် လူမျိုးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအတွက် အရေးပါသည့် မဏ္ဍိုင်တစ်ရပ် ဖြစ်ပါသည်။

စာရေးသူတို့နိုင်ငံသည် စိုက်ပျိုးရေးနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် မြေကြီးကို အားကိုးအားထားပြုနေ ကြရသည်။ ထိုမြေကြီးသည်လည်း စိုက်ပျိုးသီးနှံများဖြစ်ထွန်းစေရန်အတွက် မြေဆီဩဇာကြွယ်ဝရန် လိုပါသည်။ ယခုအခါဓာတုဓာတ်မြေသြဇာများ သုံးစွဲလာခြင်းကြောင့် မြေဆီခန်းခြောက်လာသည်ကို သတိပြုသင့်ပေသည်။

ဒီမိုကရေစီစနစ်သည် ၉၆ ပါးရောဂါစလုံး ပျောက်ကင်းနိုင်သော ဣစ္ဆာသယဆေး လုံးဝ မဟုတ်သကဲ့သို့ နိုင်ငံရေးအားဖြင့် “နိုင်ငံရေးမူဝါဒ” မဟုတ်ဘဲ “နိုင်ငံရေးကျင့်စဉ်” တစ်ရပ်မျှသာ ဖြစ်ပါသည်။ ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီစနစ်ကို ကျင့်သုံးလျှင် ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီ ကျင့်စဉ်၊ ဆိုရှယ်လစ် ဒီမိုကရေစီစနစ်ကို ကျင့်သုံးလျှင် ဆိုရှယ်လစ်ဒီမိုကရေစီကျင့်စဉ် ဖြစ်သွားသည်။ အလားတူ “ငါနှင့်ငါသာ နှိုင်းစရာတည်း” ဟုခံယူကာ “တစ်ပါတီ အာဏာရှင်စနစ်” ကို ကျင့်သုံးလျှင် “ဒီမိုကရေစီအာဏာရှင်စနစ်” ဧကန်ဖြစ်သွားမည်။

လက်ကိုင်ဖုန်းလေးဟာ အမှိုက်ပုံကြီးလိုပဲ ညစ်ပတ်ပေရေနံစော်နေတဲ့ အလိမ်အညာတွေ။ မကြားသင့်တဲ့ စကားတွေ ကြားရ၊ မမြင်သင့်တဲ့ မဖွယ်မရာတွေ မြင်ရ။ တော်တော်ရှုပ်ပွေတာတွေ ရှိနေသလို သိစရာ၊ ဖတ်စရာ၊ လေ့လာမှတ်သားစရာ အသိအမြင် ဗဟုသုတတွေလည်း အများကြီးရှာလို့ရတဲ့ စာကြည့်တိုက် လိုပါပဲ။ ရှာဖွေလေလေ တွေ့ရှိလေလေပါလား။ အကျိုးပြုတာလည်း ရှိပေသား။

စေ့စပ်ဖြေရှင်းရေးနှင့် စပ်လျဉ်းသည့် “တရားမကျင့်ထုံးဥပဒေကို ပြင်ဆင်သည့်ဥပဒေ” အား ၂၀၂၁ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၁ ရက်နေ့က ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည့်အတွက် ပြည်ထောင်စု တရားလွှတ်တော်ချုပ်၏တရားစီရင်ရေးမဟာဗျူဟာစီမံကိန်း (၂၀၁၈-၂၀၂၂) ၏ စတုတ္ထနှစ် မဟာဗျူဟာလုပ်ငန်းအစီအစဉ် (၂၀၂၁) ပါ လုပ်ငန်း တစ်ရပ်ကို အောင်အောင်မြင်မြင် အကောင်အထည် ဖော်ဆောင်နိုင်ခဲ့ပြီဟု ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။

ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO)က စိတ်ကျန်းမာရေးကို “လူသားတိုင်းသည် မိမိတို့၏ စွမ်းရည်ရှိသည့်အတိုင်း နေထိုင်သည့် အခြေအနေတွင် ဘဝ၏ စိတ်ပင်ပန်းမှုများကို ခံနိုင်ရည်ရှိပြီး ထုတ်လုပ်နိုင် စွမ်းရှိသောအလုပ်များကို လုပ်ကိုင်နိုင်ကာ မိမိတို့ ပတ်ဝန်းကျင်ကို ကူညီထောက်ပံ့မှုပြုနိုင်သည့် အခြေအနေ”ဟု ဖွင့်ဆိုထားသည်။ ယနေ့ကမ္ဘာကြီးသည် နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး၊ တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေး၊ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်စသည့် ကဏ္ဍအသီးသီးတွင် စိန်ခေါ်မှုအများအပြားနှင့် ရင်ဆိုင်နေရသည်ဖြစ်ရာ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ လူသားအများ အပြားသည်လည်း စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာပြဿနာ တစ်ခုခုနှင့် ရင်ဆိုင်ရလေ့ ရှိသည်။

ပြည်သူ့အခြေခံ လိုအပ်ချက်ဖြစ်သော စားဝတ်နေ ရေးအတွက် ဖြည့်စွက်လိုအပ်ချက်တစ်ခုမှာ “ရေ” ဖြစ်၏။ ပုဂံဒေသသည် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်း အပူပိုင်းဇုန်တွင်ပါဝင်၍ မိုးတွင်းကာလ၌ သဘာဝ မြေပြင်အနေအထားနှင့် ချောင်းများကို အသုံးချလျက် လုပ်ကန်အဆင့်ဆင့်၊ မြောင်းအသွယ်သွယ် ဖြင့် ရေသွယ်ယူခဲ့ကြ၏။