သတင်းမီဒီယာလွတ်လပ်ခွင့်နှင့် လိုက်နာရမည့်ကျင့်ဝတ်

မောင်ကမ္ဘာ

လူထုဆက်သွယ်ရေးနည်းလမ်း(မီဒီယာ)များကို ခြုံငုံ၍ ပညာရပ်အဖြစ်ခေါ်ဝေါ်သော အသုံးအနှုန်းမှာ သတင်းစာပညာ(Journalism)ဟူ၍ဖြစ်သည်။

လတ်တလောဖြစ်ရပ်များကို လူထုထံအချိန်မီသတင်းပို့သော အလုပ်အားလုံးသည် သတင်းစာပညာဖြစ်သည်။ Journalism ဟူသော စကားရပ်သည် လူထုဆက်သွယ်ရေးနည်းလမ်းအားလုံးကို ကိုယ်စားပြုပါသည်။ လူထုဆက်သွယ်ရေးလုပ်ငန်းများသည် တာဝန်ကြီးလေးသည်နှင့်အမျှ ဩဇာလည်းထက်မြက်သည်။ ထို့ကြောင့် လူထုဆက်သွယ်ရေးလုပ်ငန်း တာဝန်များထမ်းဆောင်ရာတွင် မလျော်ဩဇာသုံး၍ လိုရာဆွဲအသုံးမပြုနိုင်ရန် ကုလသမဂ္ဂနှင့် နိုင်ငံတကာသတင်းစာအဖွဲ့ချုပ် (International Press Institute)တို့က နိုင်ငံတကာသတင်းစာဆရာများ ကျင့်သုံးလိုက်နာရမည့် ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းများ၊ စံနှုန်းများကို ရေးဆွဲအတည်ပြုပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။

အဆိုပါနိုင်ငံကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းကို သတင်းလုပ်ငန်းနှင့်တကွ နိုင်ငံနှင့်နိုင်ငံတကာ စာနယ်ဇင်းအသက်မွေးဝမ်းကျောင်းအသင်းများ၏ ဝေဖန်ချက်များ၊ အကြံပြုတင်ပြချက်များဖြင့် ကုလသမဂ္ဂ စတုတ္ထအကြိမ် အထောက်အကူပြုကော်မတီအစည်းအဝေးတွင် မူကြမ်းရေးဆွဲပြီးနောက် ယင်းမူကြမ်းကို ပြန်လည်ဆန်းစစ်ကာ ပဉ္စမအကြိမ် မြောက် အစည်းအဝေးတွင် အတည်ပြုခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းနိဒါန်းတွင် “သတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့်သည် အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးတစ်ရပ်ဖြစ်သည့်အပြင် ကုလသမဂ္ဂပဋိညာဉ်စာတမ်းပါ လွတ်လပ်ခွင့်များနှင့် နိုင်ငံတကာအဓိဋ္ဌာန်ပြု လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းပါ လွတ်လပ်ခွင့်အားလုံး၏ စံနှုန်းလည်းဖြစ်သည်။ သတင်းစာ လွတ်လပ်ခွင့်သည် ငြိမ်းချမ်းရေးထိန်းသိမ်းမြှင့်တင်ရေးအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သည်” စသည်ဖြင့် သတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့်နှင့်ပတ်သက်၍ ဖွင့်ဆိုထားသည်။

သတင်းစာကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းများ

လိုက်နာရမည့် သတင်းစာကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းများနှင့်စပ်လျဉ်း၍ “ပြည်သူထံမှောက်ရောက်ရှိသည့် သတင်းများ၊ အချက်အလက်များ တိကျမှန်ကန်ရေးကို အာမခံရန် သတင်းစာနှင့် အခြားသောလူထုဆက်သွယ်ရေးလုပ်သားများက အစွမ်းကုန်ဆောင်ရွက်ရမည်။ ၎င်းတို့သည် သတင်းအချက်အလက်အားလုံးကို အစွမ်းဆောင်နိုင်ဆုံးစစ်ဆေးရမည်။ သတင်းအချက်အလက်ကို ပုံပျက်ပန်းပျက်ဖြစ်စေရန် တမင်တကာမပြုလုပ်ရ၊ ထို့ပြင် လိုရင်းအချက်အလက်ကိုလည်း တမင်သက်သက် ဖုံးဖိဖျောက်ဖျက်ခြင်းမပြုရ” ဟူ၍လည်းကောင်း၊ “တမင်သက်သက် သားပုပ်လေလွင့် ပြောဆိုရေးသားမှု၊ သူတစ်ပါးအကြောင်း မကောင်းပြောဆို ရေးသားမှု၊ အသရေပျက်စေသော အရေးအသား၊ အခြေအမြစ်မရှိ စွပ်စွဲဖော်ပြချက်များနှင့် သူတစ်ပါး၏ အတွေးအခေါ်စကားလုံးများကို ခိုးချခြင်းများသည် ဤသက်မွေးဝမ်းကျောင်းလုပ်ငန်း၏ ကြီးလေးသော ပြစ်မှုများဖြစ်သည်” ဟူ၍လည်းကောင်း၊  “ပြည်သူတို့နှင့် ပတ်သက်၍ ရိုးသားမှုမှာ လျော်ကန်သင့်မြတ်သော သတင်းစာအတတ်ပညာ၏ အခြေခံအုတ်မြစ်ဖြစ်သည်။ ထုတ်ဝေဖြန့်ချိလိုက်သော သတင်းတစ်ရပ်ရပ်သည် တစ်စုံတစ်ဦးကို ထိခိုက်နစ်နာစေလျက် မတိမကျဖြစ်နေသည်ကို တွေ့ရှိသည်နှင့် တစ်ပြိုင်နက် မဆိုင်းမတွပြင်ဆင်ချက် ထည့်ပေးရမည်ဖြစ်သည်။ ကောလာဟလများနှင့် အတည်ပြုချက်မရသေးသော သတင်းများကို စိစစ်ခွဲခြားပြီး သီးသန့်ဖယ်ထားရမည်” ဟူ၍ လည်းကောင်း၊ “လူတစ်ဦးချင်းစီ၏ ဂုဏ်သိက္ခာကိုလေးစားရမည်။ ထို့ပြင် ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင်ဘဝနှင့်ပတ်သက်၍ ဝေဖန်ရေးသားမှုကို အများပြည်သူအကျိုးစီးပွားအတွက်မဟုတ်လျှင် ထုတ်ဝေဖြန့်ချိခြင်းမပြုလုပ်ရ၊ ဂုဏ်သိက္ခာ သို့မဟုတ် စာရိတ္တကို ထိပါးဖော်ပြပါက ချေပနိုင်သည့် အခွင့်အရေးပေးရမည်” ဟူ၍လည်းကောင်း၊

“နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်တစ်ခုနှင့်ပတ်သက်သည့် အဖြစ်အပျက်များကို ဖော်ပြ၊ ဝေဖန်သူများအနေဖြင့် ထိုနိုင်ငံအကြောင်းကို လေ့လာသိရှိဆည်းပူးထားရန် တာဝန်ရှိသည်။ သို့မှသာ ယင်းအပေါ်တွင် တိတိကျကျနှင့် တရားမျှတစွာ ဝေဖန်ဖော်ပြနိုင်မည်ဖြစ်သည်” ဟူ၍လည်းကောင်း စသည်ဖြင့် အတည်ပြု ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။

ထို့အတူ နိုင်ငံတကာသတင်းစာဆရာများ အဖွဲ့ချုပ်ကလည်း“သတင်းစာဆရာသည် ပင်ရင်းသတင်းအချက်အလက်များအရသာလျှင် သတင်းဖော်ပြရမည်၊ သတင်းကိုဖုံးဖိခြင်း၊ သို့မဟုတ် လွဲမှားအောင်ပြုပြင်ခြင်းမပြုရ”စသည်ဖြင့် သတင်းစာဆရာများ လိုက်နာရမည့် ကျင့်ဝတ်ဆိုင်ရာမူဝါဒများနှင့်ပတ်သက်၍ ၁၉၅၄ ခုနှစ်ကကျင်းပခဲ့သော နိုင်ငံတကာသတင်းစာဆရာများ အဖွဲ့ချုပ်၏ ဒုတိယအကြိမ် ကမ္ဘာ့ညီလာခံတွင် အတည်ပြုကြေညာခဲ့ပါသည်။

သတင်းစာဆရာ ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်း

အင်တာအမေရိကန် သတင်းစာအသင်းကလည်း သတင်းစာဆရာ ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းနှင့်ပတ်သက်၍“ တိကျမှန်ကန်စွာသတင်းပေးရန်၊ ပြည်သူသို့သိပိုင်ခွင့်ရှိသော သတင်းကိုမထိမ်ချန်ရန်၊ အစဉ်သဖြင့် ပုဂ္ဂိုလ်စွဲကင်းသော၊ တည့်မတ်မှန်ကန်သော ရေးသားဟန်ကိုအသုံးပြုရန်၊ ကောလာဟလများနှင့် သတင်းရရှိသည်ဆိုသည်ဟူသော သတင်းရေးသားမှုမျိုးကိုချန်ပြီး သက်သေအထောက် အထားခိုင်လုံသည့် သတင်းအချက်အလက်များကို သာဖော်ပြရန်၊ မှားယွင်းသည့်သတင်းကို ရေးသားထုတ်ဝေခြင်းထက် ယင်းသတင်းကိုဖယ်ရှားသင့်က ဖြုတ်ထုတ်ဖယ်ရှားပစ်ရန်၊ သတင်းကို ဝေဖန်ချက်ပေးသည်နှင့်တူသော ရေးသားသူ၏ ထင်မြင်ချက်ကို သတင်းတွင် ထည့်သွင်းဖော်ပြခြင်းမပြုမိရန်၊ သတင်းတစ်ပုဒ်ကို မရေးသားမီတွင် ဩဇာကြီးမားထက်မြက်သော ကလောင်လက်နက်သည် သတင်းရေးသူလက်တွင် ရှိနေသည်ဆိုသောအချက်ကို ခေါင်းထဲထည့်ထားရန်နှင့် ပုဂ္ဂလိက သို့မဟုတ် ပြည်သူ့အရာထမ်းတစ်ဦးတစ်ယောက်ကို တစ်စုံတစ်ရာ ထိခိုက်နစ်နာအောင် ဖော်ပြမိခြင်းသည်နောက်မှ မည်သည့်အတိုင်းအတာဖြင့် ဖြေရှင်းခြင်း၊ သို့မဟုတ် ရုပ်သိမ်းခြင်းပြုသည်ဖြစ်စေ၊ မည်သည့်အခါမျှ လုံးဝဥဿုံပြေပျောက်သွားနိုင်မည် မဟုတ်ကြောင်းကို သတိရှိနေရန်၊ နှစ်ဖက်အငြင်းပွားဖွယ်ကိစ္စများတွင် သမာသမတ်ရှိပြီး အဂတိမလိုက်စားဘဲ ဂုဏ်သိက္ခာရှိရှိ ရပ်တည်သဘောထားရန်” စသည်ဖြင့် ၁၉၂၆ ခုနှစ်ကကျင်းပသည့် ပထမအကြိမ် ကွန်ဖရင့်တွင်အတည်ပြုခဲ့ပြီး တစ်ဖန် ၁၉၅၀ ပြည့်နှစ်ကကျင်းပခဲ့သည့် ကွန်ဖရင့်တွင် ထပ်မံအတည်ပြုခဲ့ကြသည်။

ဂျပန်နိုင်ငံ၌လည်း သတင်းစာထုတ်ဝေသူများနှင့် အယ်ဒီတာများအသင်းကြီး (Nihon Shinbun Kyokai)က သတင်းစာစည်းမျဉ်းဥပဒေဟူ၍ ၁၉၄၆ ခုနှစ်ကစပြီး ပြဋ္ဌာန်းထားရာ ယခုတိုင်လိုက်နာကျင့်သုံးလျက်ရှိကြသည်။

ဂျပန်သတင်းစာ စည်းမျဉ်းဥပဒေများတွင် စာနယ်ဇင်းလွတ်လပ်ခွင့်၊ သတင်းရေးသားခြင်းနှင့် အယ်ဒီတာ့အာဘော်ရေးသားမှုနယ်ပယ်၊ အယ်ဒီတာ့အာဘော်ဝေဖန်ရေးသားခြင်း၏ အခြေခံမှု၊ သမာသမတ်ကျမှု၊ သဘောထားကြီးခြင်း၊ လမ်းညွှန်မှု-တာဝန်ရှိမှုနှင့် ဂုဏ်ရှိမှု၊ ယဉ်ကျေးဖွယ်ရာရှိမှုဟူ၍ ကဏ္ဍခုနစ်ရပ်ပါရှိသည်။

ပြန်လည်ခုခံ ရှင်းလင်းခွင့်ရှိရမည်

သမာသမတ်ကျမှုကဏ္ဍတွင် ဝေဖန်ရေးသားခြင်းခံရသူများသည် ပြန်လည်ခုခံရှင်းလင်းခွင့်ရှိရမည်။ မိမိရေးသားလိုက်သောသတင်း သို့မဟုတ် ဆောင်းပါးသည် အချက်အလက်မှားယွင်းနေကြောင်းကို သိသိချင်း အမြန်ဆုံးပြန်လည်ရှင်းလင်း ဖော်ပြပေးရမည်ဟူ၍ ဖော်ပြပြဋ္ဌာန်းထားသည်။

သဘောထားကြီးခြင်းကဏ္ဍတွင် ဒီမိုကရေစီ၏အခြေခံမူတစ်ခုမှာ လူတစ်ဦးချင်း၏ သဘောထားကိုတင်ပြခွင့်ရှိခြင်းနှင့် ချေပခွင့်ရှိခြင်းဖြစ်သည်။ သတင်းစာများကို တည်းဖြတ်ရာတွင် ထိုအခြေခံမူကို ထင်ဟတ်ရမည်။ မိမိသတင်းစာနှင့် ဆန့်ကျင်သောဘက်မှ သတင်းများကိုလည်း မိမိ၏သတင်းစာတွင် ဖော်ပြပေးရမည်ဟု ဆိုသည်။

ယဉ်ကျေးဖွယ်ရာရှိမှုကဏ္ဍတွင် သတင်းစာသည် အများပြည်သူထင်မြင်ချက်ကို ဩဇာလွှမ်းမိုးသည်ဖြစ်၍ သတင်းစာများသည် အရေးအသားတင်ပြပုံမှအစ ယဉ်ကျေးဖွယ်ရာရှိရမည်ဟူ၍ ဖော်ပြပါရှိသည်။

စာနယ်ဇင်းကျင့်ဝတ်များရှိ

မြန်မာနိုင်ငံတွင်လည်း မျက်မှောက်ကာလတိုင် အစဉ်တစိုက်ကျင့်သုံးလိုက်နာဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည့် စာနယ်ဇင်းကျင့်ဝတ်များရှိပါသည်။ နိုင်ငံတကာသတင်းစာဆရာများ လိုက်နာရမည့် ကျင့်ဝတ်ဆိုင်ရာမူဝါဒများနည်းတူ သတင်းရေးသားရာတွင် ရှောင်ရန်၊ ဆောင်ရန်များကို သတ်မှတ်ပြဋ္ဌာန်းထားပါသည်။

“ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်ပြိုကွဲစေခြင်း၊ နိုင်ငံတော်၏နယ်နိမိတ်နှင့် အချုပ်အခြာအာဏာကို ထိပါးခြင်းဟူသည်တို့၌ အကျုံးဝင်သော နိုင်ငံတော်လုံခြုံမှုကို ထိခိုက်စေမည့်သတင်း၊ ဆောင်းပါးများကို လုံးဝရေးသားဖော်ပြခြင်းမပြုရန်။ စာနယ်ဇင်းများသည် တမင်ကြံရွယ်တွက်ဆလျက် ဘာသာရေး၊ လူမျိုးရေးမုန်းတီးမှုများကို လှုံ့ဆော်ခြင်းမပြုရ၊ ဇာတိကိုသော်လည်းကောင်း၊ ကိုးကွယ်ရာဘာသာကိုလည်းကောင်း အကြောင်းပြု၍ မတရား ဝေဖန်ရေးသားခြင်းမပြုရန်လည်း တားမြစ်ထားသည်။

ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာနကလည်း ပုံနှိပ်ခြင်းနှင့်ထုတ်ဝေခြင်းလုပ်ငန်းဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေများနှင့်အညီ လုပ်ငန်းအသိအမှတ်ပြု လက်မှတ်လျှောက်ထားလာသူများကို စိစစ်ခွင့်ပြုပေးလျက်ရှိသည့်နည်းတူ နိုင်ငံတော်လုံခြုံရေး၊ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး၊ အများပြည်သူအေးချမ်းသာယာရေး၊ နိုင်ငံသားတိုင်းတန်းတူမှု၊ လွတ်လပ်မှု၊ တရားမျှတမှု၊ အခွင့်အရေးတို့နှင့်ပတ်သက်၍ ထိခိုက်စေသည့် အကြောင်းအရာတို့ကို ရေးသားထုတ်လွှင့်ဖော်ပြပါက လုပ်ငန်းအသိအမှတ်ပြုလက်မှတ်ကို ရုပ်သိမ်းသည်အထိ အရေးယူဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည်။

ဆိုရလျှင် သတင်းစာ သို့မဟုတ် သတင်းမီဒီယာလွတ်လပ်ခွင့်၊ သတင်းသမားတို့၏ အခွင့်အရေးနှင့်အတူ လိုက်နာစောင့်ထိန်းကြရမည့် ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်း၊ စံနှုန်းများကလည်း ဒွန်တွဲယှဉ်တွဲပါရှိနေသည်ဟု ဆိုရပါမည်။

သို့ရာတွင် အနောက်အုပ်စုဝင် မီဒီယာအချို့သည် ၁၉၈၈ ခုနှစ် အရေးအခင်းကာလမှ မျက်မှောက်ကာလတိုင် မြန်မာနိုင်ငံနှင့်ပတ်သက်၍ မရေမရာမသေချာသည့်သတင်းများ၊ အမှန်တရားနှင့်ကင်းကွာနေသည့် သတင်းများ၊ တစ်ဖက်သတ်စွပ်စွဲရေးသားမှုများ၊ မမှန်မကန်လီဆယ်လုပ်ကြံဖော်ပြမှုများ၊ ဘက်လိုက်မှုများ၊ သွေးထိုးလှုံ့ဆော်မှုများ စသည်တို့ကို သတင်းစာကျင့်ဝတ်စံနှုန်းများနှင့် သွေဖည်ကာ ရေးသားထုတ်လွှင့်ဖော်ပြလျက်ရှိနေဆဲပင်။

ပြည်တွင်းရေးကို ဝင်ရောက်စွက်ဖက် နှတ်ကြောင်းပေး

၁၉၈၈ ခုနှစ် အရေးအခင်းကာလတွင် ဘီဘီစီနှင့် ဗွီအိုအေအသံလွှင့်ဌာနများသည် မြန်မာ့ပြည်တွင်းရေးကို ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ကာသတင်းမှားများ၊ မမှန်မကန်သတင်းများအပေါ် အခြေခံသော ချဲ့ကားထားသည့်သတင်းဆောင်းပါးများ၊ သတင်းလွှာများကို ဆက်တိုက်ထုတ်လွှင့်၍ မီးလောင်ရာလေပင့်ပေးခဲ့ကြသည်။ ဩဂုတ်လဆန်းမှစတင်၍ ၈-၈-၈၈ ရက် ရှစ်လေးလုံးလူထုအုံကြွမှုကြီး ပေါ်ပေါက်လာစေရန် ကြိုတင်နှတ်ကြောင်းပေးခဲ့ကြသည်။

ဘီဘီစီအသံလွှင့်ဌာနက ၇-၈-၁၉၈၈ ရက်နေ့တွင် “ရန်ကုန်မြို့ရှိ အနောက်နိုင်ငံ သံတမန်များနဲ့ ထိုင်းနိုင်ငံသို့ မြန်မာနိုင်ငံမှရောက်ရှိလာကြတဲ့ ခရီးသည်များအဆိုအရ တနင်္လာနေ့မှာ ကျင်းပဖို့စီမံထားတဲ့ ပြည်လုံးကျွတ်အထွေထွေသပိတ်ကြီးနဲ့ ကန့်ကွက်ပွဲများရင်ဆိုင်ရန် အာဏာပိုင်များက ပြင်ဆင်ထားကြောင်းနဲ့ ဗန်ကောက်လေဆိပ်ကို ရောက်ရှိလာကြတဲ့ အချို့ကနေ ပြောကြားချက်များကတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ လွတ်လပ်ခွင့်မပေးမချင်း မြန်မာနိုင်ငံသို့ပြန်လာကြလိမ့်မယ်မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောဆိုကြပါတယ်။ ပြင်ပကမ္ဘာကနေ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လက်ရှိအစိုးရကိုဖယ်ရှားဖို့ တစ်စုံတစ်ရာ လုပ်ဆောင်ပေးနိုင်မလားလို့လည်း ၎င်းတို့ကမျှော်လင့်နေကြပါတယ်တဲ့။ ၈၈ ခုနှစ်၊ ၈ လ၊ ၈ ရက် နေ့မှာ အစိုးရဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြဖို့ ရွေးချယ်ခဲ့ကြတာဟာ နံပါတ်(၈)ကို ထူးခြားတဲ့နံပါတ်အဖြစ်နဲ့ သတ်မှတ်ကြလို့ဖြစ်ပါတယ်” ဟုဆိုပြီး ကြိုတင်နှတ်ကြောင်းပေး၊ သွေးထိုးလှုံ့ဆော်ခဲ့လေသည်။

ထို့အတူ ၆-၈-၁၉၈၈ ရက်နေ့တွင် ဘီဘီစီသတင်းထောက် ခရစ္စတိုဖာဂန်းနစ်က မတ်လအရေးအခင်းအတွင်း အကျဉ်းထောင်ထဲတွင် ခေတ္တဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းစစ်ဆေးမှုခံရသည့် ကျောင်းသူလေးများ အဓမ္မမတရားပြုကျင့်မှုခံရသဖြင့် ကိုယ်ဝန်ရှိလာပြီးနောက် ထောင်ကလွတ်သည့်အခါတွင် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် သေကြောင်းကြံခဲ့ကြကြောင်းစသည်ဖင့် မဟုတ်မမှန် လုပ်ကြံဖန်တီးထားသည့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်းကို အသံလွှင့်ဖော်ပြ၍ ထိုစဉ်က အစိုးရကို လူထုကနာကြည်းမုန်းတီးမှုများ ဖြစ်လာစေရန်နှင့် ၈-၈-၁၉၈၈ ရက်နေ့တွင် ပြည်လုံးကျွတ်အထွေထွေသပိတ်ကြီး ပေါ်ပေါက်လာစေရန် ကြိုတင်သွေးထိုး လှုံ့ဆော်ခဲ့လေသည်။

မျက်မှောက်ကာလ မီဒီယာလောက

မျက်မှောက်ကာလတွင် မီဒီယာလောကသည် ခေတ်နှင့်အညီ တစ်ရှိန်ထိုးပြောင်းလဲတိုးတက်လာပါသည်။ တစ်ဖက်တွင်လည်း လိုက်နာစောင့်ထိန်းရမည့် ကျင့်ဝတ်၊ စည်းကမ်းများနှင့် စံနှုန်းများမှာလည်း ကျိုးပေါက်မှုများ ပိုမိုများပြားလာသည်။ အမေရိကန်ပါမောက္ခ Frank Luther Mott က သတင်းစာကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းများနှင့်ပတ်သက်၍ “သတင်းများကို အမှန်တရားနှင့်ကင်းကွာစေပြီး ဘက်လိုက်ဖော်ပြခြင်းသည် သတင်းစာလုပ်ငန်း၏ အခြေခံမူကို အကြည်ညိုပျက်အောင် လုပ်ဆောင် ခြင်းမည်၏” ဟုရေးသားခဲ့သော်လည်း အမေရိကန်ဦးဆောင်သော အနောက်အုပ်စုဝင် မီဒီယာအများစုသည် ဝါဒချင်း၊ သဘောထားချင်းမတိုက်ဆိုင်သည့် ၎င်းတို့နှင့် ဆန့်ကျင်ဘက်နိုင်ငံများနှင့် နိုင်ငံငယ်များအပေါ် မလျော်ဩဇာသုံး၍ အမှန်တရားနှင့်ကင်းကွာသည့် သတင်းမှားများ၊ သက်သေအထောက်အထား မခိုင်လုံသည့်သတင်းများ၊ အခြေအမြစ်မရှိသော စွပ်စွဲဖော်ပြချက်များ၊ ဘက်လိုက်မှုများ၊ သတင်းအချက်အလက်များကို ပုံပျက်ပန်းပျက်ဖြစ်စေရန် ပြုလုပ်မှုများ၊ လိုရင်းအချက်အလက်ကို တမင်သက်သက်ဖုံးဖိဖျောက်ဖျက်ခြင်းများကို ပိုမိုလုပ်ဆောင်ဖော်ပြလာကြသည်။

ထို့အတူ မြန်နှုန်းမြင့် အင်တာနက်ခေတ်တွင် မီဒီယာများ ထိန်းသိမ်းလိုက်နာရမည့်ကျင့်ဝတ်များ၊ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများနှင့် လူတစ်ဦးချင်းစီ၏ဂုဏ်သိက္ခာကို လေးစားရမည်ဟူသည့် စံနှုန်းများမှာ လုံးဝပျောက်ကွယ်လုနီးနီးဖြစ်လာသည်။ အင်တာနက်ဝက်ဘ်ဆိုက်၊ အွန်လိုင်းနှင့် လူမှုကွန်ရက်များ မှတစ်ဆင့် သူတစ်ပါးအကြောင်း မကောင်းပြောဆိုရေးသားမှုများ၊ တမင်သက်သက် သားပုပ်လေလွင့် ပြောဆိုရေးသားမှုများ၊ အသရေပျက်စေသောအရေးအသား၊ အခြေအမြစ်မရှိသော စွပ်စွဲဖော်ပြချက်များအပြင် ညစ်ညမ်းရုပ်ပုံများ၊ ညစ်ညမ်းစာပေများ၊ ဖြားယောင်းသွေးဆောင်ခြင်းများ၊ လိမ်လည်မှုများကို ပိုမိုလုပ်ဆောင်လာကြသည်။

သို့ဖြင့် သတင်းစားသုံးသူ ပြည်သူများသည် ဆင်ခြင်တုံတရားလက်ကိုင်ထား၍ ဖော်ပြပါသတင်းများ မှန်-မမှန်၊ သတင်းစာကျင့်ဝတ် စည်းမျဉ်းစည်းကမ်း၊ စံနှုန်းများနှင့် ညီ-မညီ၊ ကိုက်-မကိုက်ကိုအသိ၊ သတိတို့ဖြင့် လေ့လာအကဲဖြတ်ကြည့်ရန် လိုအပ်ပါကြောင်း တင်ပြလိုက်ရပါသည်။ ။

ကိုးကား -မောင်ဝံသ၏ “သတင်းစာပညာ သဘောတရားနှင့် လက်တွေ့”