မောင်လွင်မြင့်

(ယမန်နေ့မှအဆက်)
၁၈၇၅ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတကာရေးရာ နှင့်ပတ်သက်၍          အတွေ့အကြုံရှိသူ ရုရှားလူမျိုး   မစ္စတာဂျီနဲနူကောဗ့်   (Mr. G.Neniukov)      အား   မြန်မာ - ရုရှား ဆက်ဆံရေး        အကျိုးဆောင်အဖြစ် ဆောင်ရွက်ပေးရန်      မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိစဉ်   ချဉ်းကပ်ခဲ့သည်။    ၎င်း၏ အရှေ့တိုင်းခရီးစဉ်အတွင်း အိန္ဒိယနိုင်ငံ ၏    အဓိကမြို့ကြီးများကို   သွားရောက် လည်ပတ်ခဲ့ပြီးနောက်      ၁၈၇၅      ခုနှစ် အစောပိုင်းတွင် မန္တလေးမြို့ရှိ အင်္ဂလိပ် ကိုယ်စားလှယ်            ကပ္ပတိန်စထရိုဗာ (Captain Strover)  ထံ   ရောက်ရှိလာခဲ့ သည်။        အင်္ဂလိပ်ကိုယ်စားလှယ်၏  အိမ်တွင်သာတည်းခိုခဲ့ပြီး     မင်းတုန်းမင်း ရှေ့တော်သို့လည်း ဝင်ခဲ့သည်။ 
စာတစ်စောင်
မင်းတုန်းမင်းက      အလည်အပတ် လာရခြင်း၏       ရည်ရွယ်ချက်၊    မူရင်း တိုင်းပြည်နှင့်     အမှုထမ်းသက်   အစရှိ သည်တို့ကို မေးမြန်းခဲ့သည်။ မစ္စတာဂျီ နဲနူကောဗ့်သည် မင်းတုန်းမင်း၊  ကင်းဝန် မင်းကြီးတို့နှင့် ရုရှား-မြန်မာ ဆက်ဆံရေး အတွက် ဆွေးနွေးခဲ့ကြပြီး ကင်းဝန်မင်း ကြီးက   မစ္စတာဂျီနဲနူကောဗ့်ကို   ရုရှား နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးထံသို့ စာတစ်စောင် သယ်သွားပေးရန်     တောင်းဆိုခဲ့သည်။ ပြင်သစ်ဘာသာဖြင့် ရေးသားထားသော အဆိုပါစာတွင်    “ရုရှားဘုရင်    အလက် ဇန်းဒါး- ၂နှင့် ကြီးကျယ်ခမ်းနားသော ရုရှားနိုင်ငံနှင့်        လူမျိုးတို့အပေါ် မင်းတုန်းမင်းကြီး၏ ခင်မင်ရင်းနှီးသော ခံစားချက်များ၊ တစ်နေ့တွင် ချစ်ကြည် ရင်းနှီးပြီး နှစ်ဖက်အပြန်အလှန်    အကျိုး ရှိသော    ရုရှား-မြန်မာ  ဆက်ဆံရေးကို ထူထောင်လိုသည့်    ဆန္ဒများ”    ကို  ဖော်ပြခဲ့ပါသည်။   နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး အလက်ဇန်းဒါး       ဂေါ်ချာကော့ဖ်က ဇာဘုရင်     အလက်ဇန်းဒါး -၂     ထံသို့ ထိုပေးစာကို   ပြသခဲ့သော်လည်း  ရုရှား နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး၏    ၁၈၇၆     ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ   ၂၈   ရက်   ပြန်ကြားချက်တွင် မည်သည့်    တရားဝင်      သံတမန်ဆက်ဆံ ရေး ထူထောင်မှုကို ရည်ညွှန်းခဲ့ခြင်းမရှိဘဲ ဧည့်သည်များအကြား     အပြန်အလှန် ဧည့်ဝတ်ကျေပွန်မှု ဖလှယ်ရန်သာ အကြံ ပြုခဲ့ပါသည်။ 
ရုရှားနှင့်         မြန်မာနိုင်ငံအကြား ချစ်ကြည်ရေးကို      စိတ်အားအထက် သန်ဆုံး အပြင်းအထန် မြှင့်တင်ပေးသူမှာ အရှေ့တိုင်းအကြောင်း   စာရေးသော ရုရှားလူမျိုး       ခရီးသွားတစ်ဦးဖြစ်သူ မစ္စတာပီအိုင်ပါရှင်နို          ( Mr.   P.I. Pashino)     ဖြစ်ပြီး   ရုရှားအင်ပါယာ အနေဖြင့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် အထူး အခန်းကဏ္ဍမှ           ပါဝင်နိုင်သည်ဟု ယုံကြည်ထားသူ         တစ်ဦးဖြစ်သည်။ ၎င်းသည်    ရုရှားနိုင်ငံခြားရေး   ဝန်ကြီး ဌာန၏       အာရှဌာနတွင်       တာဝန် ထမ်းဆောင်ခဲ့ပြီး   ပါရှား   ၁၈၆၁  နှင့် တာကစ်စတန်  ၁၈၆၆-၆၇  တို့တွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ပါသည်။ 
ဆိုဗီယက်        စာရေးဆရာများက ၎င်းကို ရုရှားနိုင်ငံ၏ ဗဟိုအာရှ ကိုလိုနီ ပြုရေး   လှုပ်ရှားမှုကို     ဝေဖန်သူအဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။       မစ္စတာပီအိုင် ပါရှင်နိုသည်     အီဂျစ်၊  အိန္ဒိယ၊   မလေး၊ တရုတ်၊      ဂျပန်တို့ပါဝင်သည့်   ၎င်း၏ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးစဉ်အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံ ရန်ကုန်မြို့သို့  ၁၈၇၆  ခုနှစ်တွင် ရောက် ရှိခဲ့ပါသည်။ ဘုရင်နန်းစိုက်ရာ မန္တလေး မြို့သို့   ဆန်တက်သည့် ဧရာဝတီမြစ်ရိုး တစ်လျှောက်တွင်  စိမ်းလန်းစိုပြည်သော အပူပိုင်းဒေသ       သဘာဝပေါက်ပင်များ၊ တစ်မူထူးခြားသော ရွာများ၏ ရှုခင်းနှင့် မြို့တော်ဟောင်း  အမရပူရ၏ သပ္ပာယ် လှသော ဘုရားများနှင့် စေတီပုထိုးများ ကို       တွေ့ခဲ့ရသည်။      မြန်မာနိုင်ငံရှိ နယ်ပယ်အမျိုးမျိုးမှ လူများနှင့် တွေ့ဆုံ အပြီးတွင်   ဗြိတိသျှတို့၏     ထိန်းချုပ်မှု ကြောင့်       အကျပ်အတည်း    တွေ့ကြုံရ သော   မြန်မာတို့အပေါ်   စာနာစိတ်ဝင် ခဲ့သည်။     မင်းတုန်းမင်းနှင့်   တွေ့ဆုံအပြီး တွင် မင်းတုန်းမင်းကို   အလွန်နှစ်သက် ခဲ့ပြီး     ဥရောပဓလေ့ထုံးတမ်းများနှင့် အကျွမ်းဝင်သော အဆင့်မြင့်ပညာတတ် တစ်ဦးအဖြစ် ဖော်ပြခဲ့သည်။
၎င်းနေထိုင်စဉ်       ကာလအတွင်း မစ္စတာပီအိုင်ပါရှင်နိုသည်  မင်းတုန်းမင်း ကို      ရုရှားနိုင်ငံနှင့်    သံတမန်ရေးရာ ဆက်သွယ်ရာတွင် မည်သို့ဆောင်ရွက် ရမည်ကို   အကြံပြုခဲ့ရုံသာမက မြန်မာ နိုင်ငံ၏       နိုင်ငံရေးနှင့်      စီးပွားရေး လွတ်လပ်မှုတို့ကို          ထိန်းသိမ်းရန် နည်းလမ်းများကိုပါ      အကြံပြုခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့က ပင်လယ်ဆိပ်ကမ်းများနှင့် အောက်မြန်မာပြည်ကို ထိန်းချုပ်ထား သည့်အတွက်      မြန်မာနိုင်ငံအနေဖြင့် ကမ္ဘာနှင့် ကုန်သွယ်ဆက်ဆံရေးအတွက် အရှေ့မြောက်အရပ်ရှိ  တရုတ်နယ်စပ်သို့ မီးရထားလမ်းဖောက်လုပ်ရန်    အကြံပြု ခဲ့သည်။ 
အစီရင်ခံစာ တစ်စောင်
ရေရှည်အနေဖြင့်     ထိုရထားလမ်းမှ သည် တရုတ်ကိုဖြတ်၍    ရုရှားနိုင်ငံနှင့် ချိတ်ဆက်မိရန်         မျှော်လင့်ခဲ့သည်။ မစ္စတာပီအိုင်ပါရှင်နိုသည်   မြန်မာနိုင်ငံ ကြုံတွေ့နေရသော အခြေအနေများနှင့် ၎င်း၏ ခရီးစဉ်အကြောင်းကို ရုရှားနိုင်ငံ ခြားရေးဝန်ကြီးဌာနသို့       အစီရင်ခံစာ တစ်စောင်ရေးတင်ခဲ့သည့်အပြင် ထင်ရှား သော    ဂျာနယ်များတွင်ပါ    အောက်ပါ အတိုင်း ရေးသားခဲ့သည် - 
“အာရှတိုက်သားများအတွက် ရုရှား နိုင်ငံဟာ    ဆွဲဆောင်မှုတစ်မျိုးရှိတယ်။ တိုင်းတပါး      နယ်ချဲ့တွေရဲ့အုပ်ချုပ်မှုအောက်ကနေ ရုရှားနိုင်ငံက  ကယ်တင် လိမ့်မယ်ဆိုတဲ့   ယုံကြည်မှုဟာ အာရှ ပြည်သူအများစုကြားမှာ   ဘယ်အချိန် ကစပြီး    ပေါ်ပေါက်လာခဲ့တယ်ဆိုတာ မသိပါဘူး။ မြန်မာဘုရင် မင်းတုန်းမင်း ဟာ ဒီအမြင်ကို စိတ်အားထက်သန်စွာ ထောက်ခံသူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး  မဟာပီတာ (Peter the Great)     ရဲ့      သမိုင်းကို တောင်  သူ့အတွက် ဘာသာပြန်ဆိုစေခဲ့၊ အသေးစိတ်လေ့လာခဲ့သူ ဖြစ်ပါတယ်။” 
 ၁၈၇၆      ခုနှစ်      နိုဝင်ဘာတွင် မင်းတုန်းမင်းနှင့်  ကင်းဝန်မင်းကြီးတို့က ရုရှားနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး      အလက် ဇန်းဒါး    ဂေါ်ချာကော့ဖ်     (Alexander Gorchakov) နှင့် ရုရှားစစ်ဘက်ရေးရာ ဝန်ကြီး    ဒီမီထရီမီလီယူတင်   (Dmitry Milyutin)  ထံသို့    ပေးပို့သည့်    စာနှစ် စောင်ကို    မစ္စတာပီအိုင်ပါရှင်နို    ထံသို့ အပ်နှံခဲ့ပါသည်။  ပထမစာတွင် ရုရှားနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင်       ကောင်စစ်ဝန်ရုံးများ တည်ထောင်ရန် တောင်းဆိုခဲ့ပြီး မြန်မာ အစိုးရ၏ ဖော်ရွေမှုနှင့် ပူးပေါင်းဆောင် ရွက်မှုကို     သက်သေပြသည့်အနေဖြင့် ရုရှားခရီးသွားများအပေါ်       ဧည့်ဝတ် ကျေပွန် မှုများကို အကိုးအကားပြခဲ့သည်။ ဒုတိယစာတွင် မြန်မာလူငယ်များအား ရုရှားနိုင်ငံရှိ   စစ်သင်တန်းကျောင်းများ တွင်   တက်ရောက်ရန်   တရားဝင်ခွင့်ပြု ချက် တောင်းခံထားပြီး မြန်မာအစိုးရ၏ လက်နက်ထုတ်လုပ်ရေးနှင့်     စစ်ဘက် ဆိုင်ရာညွှန်ကြားမှုများတွင် ကူညီရန် စွမ်းရည်ရှိသော ရုရှားအရာရှိတစ်ဦးကို စေလွှတ်ပေးရန် တောင်းဆိုခဲ့ပါသည်။ 
ထိုစာကို   ရရှိသည့်အချိန်တွင် ရုရှား နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန အာရှဌာနတွင် အလုပ်လုပ်နေသည့်     မစ္စတာအဲန်ဂျီ ဂျီယာ့စ် (နောင်တွင် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး Mr. N. G. Giers)   (၁၈၈၂-၁၈၉၅)   က မြန်မာ၏ တောင်းဆိုချက်သည် ဗြိတိသျှ တို့ကို           ထိတ်လန့်သွားစေနိုင်ကြောင်း သတိပေးပြောကြားခဲ့ပြီး         ပြန်စာကို မြန်မာ၏ တောင်းဆိုမှုနှင့် ပတ်သက်ပြီး အသေးစိတ်အချက်အလက်များ    သိရှိရ သည်အထိ ဆိုင်းငံ့ထားရန် ရုရှားစစ်ဘက် ရေးရာဝန်ကြီး    ဒီမီထရီမီလီယူတင်ကို အကြံပြုခဲ့သည်။
သို့သော်လည်း   နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး သည်         မစ္စတာအဲန်ဂျီဂျီယာ့စ်နှင့် တိုင်ပင်ပြီးနောက်    ရုရှားကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီး        ဒီမီထရီမီလီယူတင်အား ကင်းဝန်မင်းကြီးထံသို့      သင့်လျော်စွာ အကြောင်း ပြန်စေခဲ့ပါသည်။ ထိုပြန်စာ တွင် ရုရှားအနေဖြင့် မြန်မာလူငယ်များကို သိပ္ပံနှင့် စက်မှုပညာများ  သင်ကြားရန် ဖော်ရွေစွာ ကြိုဆိုသွားမည်ဖြစ်ကြောင်း ရေးသားဖော်ပြခဲ့ပါသည်။     သို့သော် မည်သည့်    အကြောင်းကြောင့်မှန်းမသိ ဤအဆိုပြုချက်ကို အကောင်အထည် မဖော်နိုင်ခဲ့ပေ။ ဤအချိန်တွင်  ပြင်သစ် တို့သည် မြန်မာ့အရေးတွင် ပိုမိုတက်ကြွ သော အင်အားစုတစ်ခုအဖြစ် ပေါ်ထွန်း လာခြင်းကြောင့်    အုပ်ချုပ်သူ   အသိုင်း အဝိုင်းများအနေဖြင့်      သံတမန်ရေး အကူအညီအတွက်     ပြင်သစ်တို့ထံမှ နည်းလမ်းရှာဖွေရန်   အလေးသာခဲ့ဟန် ရှိသည်။ ရုရှားအရာရှိများသည်   မြန်မာ နိုင်ငံကို       ပထဝီဝင်အနေအထားအရ ရုရှားအင်ပါယာမှ ဝေးကွာလွန်းသည်ဟု ရှုမြင်နေကြဆဲဖြစ်ပြီး မြန်မာ့အရေးတွင် ပါဝင်ပတ်သက်မှုကြောင့်          ဗြိတိန်၊ ပြင်သစ်တို့နှင့် နားလည်မှုလွဲမှားမည်ကို စိုးရိမ်ခဲ့ကြသည်။
ကုန်းဘောင်မင်းဆက် ဆုံးခန်းတိုင်
မင်းတုန်းမင်းသည်    နတ်ရွာစံချိန် (၁၈၇၈ ခုနှစ်)    အထိ      ရုရှားနိုင်ငံနှင့် ဆက်ဆံရေးထူထောင်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး မဟာပီတာအပေါ် လေးစားမှုကို  ပြသခဲ့ ပါသည်။ ၎င်းကို ဆက်ခံသူ  သီပေါမင်း (၁၈၇၈-၁၈၈၅)   သည်    ဗြိတိသျှတို့၏ ထိန်းချုပ်မှုကို တန်ပြန်ရန်  ဥရောပနှင့် ရုရှားတို့၏   အကူအညီကို    ပြတ်ပြတ် သားသား တောင်းခံခဲ့သော်လည်း  ၁၈၈၀  ပြည့်နှစ်ကာလများအစတွင်     မြန်မာ ဘုရင်စနစ်၏ ဩဇာအာဏာ  အားနည်း သွားခြင်းနှင့်    ၁၈၈၅   ခုနှစ်တွင် စီးပွား ရေးအကျပ်အတည်းများ    ဆက်တိုက် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး    အထက်မြန်မာပြည်ကို အင်္ဂလိပ်တို့  သိမ်းပိုက်ခဲ့၍ ကုန်းဘောင်  မင်းဆက် ဆုံးခန်းတိုင်ခဲ့ရသည်။
မြန်မာနိုင်ငံ ဗြိတိသျှကိုလိုနီဖြစ်ပြီးနောက်တွင်ပင်  ရုရှားခရီးသွားများသည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ဆက်လက်သွားရောက် ခဲ့ကြပြီး   ၎င်းတို့၏ရေးသားမှုများတွင် ဗြိတိန်ကို          ပြိုင်ဘက်နယ်ချဲ့အင်အား ကြီးအဖြစ် ဝေဖန်အကဲဖြတ်မှုများ  ပါရှိပါ သည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင်       ရုရှားကောင်စစ် ဝန်ရုံး တည်ထောင်ရေးနှင့် ပတ်သက်ပြီး (၁၈၉၉)      ခုနှစ်တွင်မူ    ဗြိတိသျှတို့က ရုရှားတို့အနေဖြင့်   အီကွတ်    (Irkutsk) နှင့် စမာကန် (Samarkand) မြို့များတွင် ဗြိတိသျှကောင်စစ်ဝန်ရုံးများ        တည် ထောင်ခွင့်ပြုပါက မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရုရှား ကောင်စစ်ဝန်ရုံးတည်ထောင်ခွင့်   ပြုမည် ဟု ကမ်းလှမ်းခဲ့သည်။ 

ထိုအချိန်        ရန်ကုန်တွင်     ရုရှား
သင်္ဘောအနည်းငယ်မျှသာ       အဝင် အထွက်ရှိသည့်အတွက် ရုရှားကောင်စစ် ဝန်ရုံး   ဆောက်လုပ်ရန်    မလိုအပ်သေး ကြောင်း ရုရှားအစိုးရအနေဖြင့် စဉ်းစားခဲ့ သည်။ သို့သော် နောက်ပိုင်းတွင် ရုရှား သင်္ဘောကပ္ပတိန်များကို      ကူညီပေး လျက်ရှိသည့်     ဂျာမန်လူမျိုး     မစ္စတာ ဖေါ်ကယ်   (Mr. Fokke)   အား    ဒုတိယ ကောင်စစ်ဝန်အဖြစ်  ခန့်အပ်ခဲ့ပါသည်။ ထိုအချိန်ကာလက     ရုရှားနှင့်   မြန်မာ အကြား         ပုံမှန်ကုန်သွယ်မှုရှိခဲ့သော် လည်း အဓိကကုန်မှာ ရေနံဆီသာဖြစ် သည်။ သို့သော် ထိုအချိန်က ရုရှားနိုင်ငံ၏ ကုန်သွယ်ရေကြောင်း       အကျိုးစီးပွား အများစုမှာ   ၎င်းတို့၏     အရှေ့ဘက်သို့ ရေတပ်ချဲ့ထွင်မှု၊      မန်ချူးရီးယားသို့ ချဲ့ထွင်မှု၊    တရုတ်နိုင်ငံ    ဆက်ဆံရေးနှင့် ပိုမိုဆက်စပ်နေသော       ထိုင်းနိုင်ငံနှင့် စင်ကာပူတစ်ဝိုက်ရှိ ရေလက်ကြားများ သို့သာ ကူးပြောင်းသွားခဲ့ကြပါသည်။
အထက်ဖော်ပြပါ   အကြောင်းအရာ တို့ကား ရှေးမြန်မာပဒေသရာဇ်စနစ်၏ နောက်ဆုံးမင်းဆက်ဖြစ်သော ကုန်းဘောင် မင်းဆက်ကာလအတွင်း       ထိုစဉ်က ရုရှားဘုရင့်ပဒေသရာဇ်နိုင်ငံနှင့် နှစ်နိုင်ငံ ချစ်ကြည်ရင်းနှီးသော      ဆက်ဆံရေး တည်ဆောက်ရန်   ကြိုးစားခဲ့ပုံများကို စာရွက်စာတမ်း အထောက်အထားများ အရ တင်ပြခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ 
မြန်မာနိုင်ငံ၏   နယ်ချဲ့ကိုလိုနီစနစ် ကို          တွန်းလှန်ရန်ကြိုးပမ်းခဲ့သည့် သမိုင်းကြောင်းတွင်          ရုရှားနိုင်ငံနှင့် သံတမန်ဆက်ဆံရေး  တည်ထောင်နိုင် ရေး    ရှေးမြန်မာပဒေသရာဇ်စနစ်၏ ဘုရင်နှင့်   မှူးမတ်များက    အားထုတ် ကြိုးပမ်းခဲ့မှုသည်လည်း အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့ကြောင်း၊ ထိုခေတ် အခါက    ပထဝီနိုင်ငံရေးအခြေအနေ ကြောင့်သာ     အောင်မြင်မှုအနည်းငယ် သာ ရရှိခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်း ထပ်လောင်း ရေးသားတင်ပြရင်း      ၂၀၂၃    ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ   ၁၈ ရက်တွင်   ကျရောက် သော မြန်မာ-ရုရှား နှစ်နိုင်ငံ သံတမန် ဆက်ဆံရေးထူထောင်သည့်      (၇၅) နှစ်မြောက် စိန်ရတု နေ့ထူးနေ့မြတ်ကို ကြိုဆိုဂုဏ်ပြုအပ်ပါသည်။
 

ရည်ညွှန်းကိုးကား
-      ဦးအောင်ဇေယျအတ္ထုပ္ပတ္တိ (မဟာဘိ  သက္ကပဏ္ဍိတဘွဲ့ခံ၊     ပါဠိဆရာကြီး ဦးစော၊ စာ-၄၈)
-    ပေးစာ(မူရင်း)(အဂ္ဂမဟာသေနာပတိ  အရေးပိုင်ဝန်ရှင်တော်၊ လယ်ကိုင်းမြို့စား      သေနတ်ဝန် ကင်းဝန်မင်းကြီး      မင်းသတိုး မင်းကြီး    မဟာမင်းလှစည်သူကျော် က  အာမေးနီးယား သာသနာပိုင် ဘုန်းတော်ကြီး ဂျီဗို့ဂ်-၄ (Gevorg-IV) ထံ ပေးပို့သည့် စာ)
-“Russian as the ‘Western Other’ in Southeast Asia; Encounters of Russian Travelers in the Second Half of the Nineteenth Century”    ဆောင်းပါးရှင်  K.A. snow, Russia Review Journal (Vol.71, No.2 April 2012)